Voor een emigratie naar Zweden met kinderen is het belangrijk dat je op de hoogte bent van het Zweedse onderwijssysteem. Je wilt weten wat er geldt aan rechten en plichten en wat er beschikbaar is aan onderwijs bij jou in de buurt. Omdat Zweden heel groot is kunnen er kleine verschillen zijn per regio, maar in basis ziet het schoolsysteem in Zweden er over het hele land hetzelfde uit. In deze blog vind je een globaal beeld en met name de aspecten die verschillend zijn van het Nederlandse onderwijs. Heel veel en diepgaande informatie over het onderwijssysteem in Zweden, curricula voor de diverse vakken en de schoolwet- en regelgeving kun je vinden op de website van Skolverket, de autoriteit op het gebied van onderwijs.

• De Zweedse basisschool
• Gezondheidsteam in het Zweedse onderwijssysteem
• Schoolvervoer in Zweden
• Het Zweedse onderwijssysteem: schoolmaaltijden
• Buitenschoolse opvang in Zweden
• Speciaal- en aangepast onderwijs
• Moedertaalonderwijs in Zweden
• Handige weetjes voor ouders van schoolgaande kinderen in Zweden

Hoe werkt het Zweedse onderwijssysteem?

De Zweedse basisschool

Belangrijke informatie over het Zweedse onderwijssysteem vooraf:

Kinderen in Zweden hebben gedurende 10 jaar recht op onderwijs en schoolplicht in het Zweedse onderwijssysteem. Dit onderwijs vindt in zijn geheel plaats op de grundskola, de basisschool. Vanzelfsprekend is er daarna ook onderwijs, maar daarvoor geldt niet de schoolplicht. De basisschool (grundskola) bestaat uit een förskoleklass (kleuterklas, niet te verwarren met de förskola) en vervolgens negen leerjaren. Er bestaan gemeentelijke basisscholen en particuliere basisscholen met een specifieke pedagogische visie (vrije scholen, Waldorf, Montessori, etc.). Niet alle basisscholen bieden alle leerjaren aan. Let daarop als je een school gaat kiezen. Er zijn scholen die förskoleklass t7m leerjaar 6 aanbieden, anderen bieden dan weer enkel leerjaar 7, 8 en 9 aan. Er zijn echter ook veel scholen binnen het Zweedse schoolsysteem die wél de volledige 10 jaar aan onderwijs bieden. Het Zweedse onderwijs is gratis, of je kind naar een gemeentelijke of particuliere basisschool gaat maakt daarin geen verschil. In principe wordt je kind door de gemeente ingedeeld op een basisschool, maar je mag hier als ouder van afwijken en een eigen keuze maken. Dit heeft wel invloed op je recht op schoolvervoer, wat ik later uit zal leggen.

En dan mag je naar school in Zweden:

In Nederland begin je met school op je vierde verjaardag, maar in Zweden is dat anders geregeld. In het kalenderjaar waarin je 6 jaar wordt, ga je ná de zomervakantie naar de förskoleklass, de kleuterklas. Je wordt ingedeeld op geboortejaar. Dit houdt in dat kinderen die in het begin van het jaar jarig zijn al ruim 6,5 jaar zijn als ze beginnen met school, terwijl de kinderen die eind december jarig zijn net 5,5 jaar zijn wanneer ze beginnen met school. Het voordeel aan dit systeem is dat de kinderen als groep allemaal op dezelfde dag aan een nieuw hoofdstuk in hun leven beginnen en de visie is dat de groepsvormende fase daardoor soepeler verloopt. In de förskoleklass wordt er nog wel veel aandacht besteed aan het sociale aspect, maar ook natuuronderwijs, sport en creatieve vaardigheden komen uitgebreid aan bod. En natuurlijk buitenspelen. Er wordt een begin gemaakt met leesvaardigheden, maar pas in het eerste leerjaar wordt er écht les gegeven.

Na afronding van de förskoleklass ga je naar leerjaar 1. Vanaf dit moment worden er lessen gegeven volgens een lesrooster. Zweeds, wiskunde, Engels, techniek en natuur- en maatschappijgerichte vakken komen aan bod. Het lesaanbod is heel breed en gericht op het redeneren over actuele en relevante kwesties in de maatschappij, evenals zelfredzaamheid. In latere leerjaren komen er moderne talen bij. Het is zelfs mogelijk om onderwijs te krijgen in je moedertaal, maar daarover later meer!

In leerjaar 3, 6 en 9 worden er nationale toetsen afgenomen in het voorjaarssemester, maar pas vanaf leerjaar 6 krijgen leerlingen elk semester beoordelingen voor hun prestaties binnen elk vak. De eindbeoordelingen worden opgemaakt aan het einde van leerjaar 9 en daarmee kan een leerling zich inschrijven bij het vervolgonderwijs (gymnasiet). Het beoordelingssysteem kent geen cijfers, maar de letters A t/m F. Hierbij is A t/m E een voldoende score en F een onvoldoende.

In leerjaar 8 en/of 9 is het daarnaast verplicht om een praktische arbeidsoriëntatie te doen, een soort stage. Het doel van een dergelijke stage is dat de leerling ervaring opdoet op een werkplek waarbij er initiatief en verantwoordelijkheid gevraagd wordt. Deze praktische arbeidsoriëntatie gaat in samenwerking met en met begeleiding vanuit school.

Hoe ziet een schooljaar eruit in Zweden?

Elk leerjaar van de basisschool bestaat uit een herfst- en een voorjaarssemester. Het herfstsemester loopt vanaf direct na de zomervakantie tot vlak voor de kerstvakantie. Het voorjaarssemester begint na de kerstvakantie en eindigt voor het zomerverlof. Minimaal één keer per semester is er een ontwikkelingsgesprek tussen de ouders en de leerkracht(en), wat inzicht biedt in de sociaal-emotionele- en cognitieve ontwikkeling van het kind. De zomervakantie in Zweden is (voor Nederlandse begrippen) erg lang, 10 weken. Daarnaast is er een week herfstvakantie, ruim 2 weken kerstvakantie, een weekje sportvakantie (de meeste mensen gaan dan wintersporten) in februari en een week paasvakantie. Daarnaast zijn er nog enkele nationale vrije dagen, zoals elk land die kent.

Over het algemeen wordt er in het Zweedse basisonderwijs veel aandacht besteedt aan de natuur. In de lagere klassen van de basisschool is er dan ook wekelijks (of in ieder geval regelmatig) een bosdag, waarbij de kinderen leren over de natuur en alles wat er leeft en groeit. Zodra het mogelijk is wordt er buiten gesport en in de winter worden de standaard gymlessen vaak vervangen door schaatsen of langlaufen. Schooluitstapjes gaan vaak naar het theater, een museum of bestaan uit hikes in de natuur (natuurlijk met worstjes grillen aan het eind).

Gezondheidsteam in het Zweedse onderwijssysteem

In het Zweedse onderwijssysteem is het zo geregeld dat er voor een school een ‘leerlingswelzijnsteam’ (elevhälsa) beschikbaar is. Dit bestaat altijd uit een schoolverpleegkundige, pedagogisch medewerkers en zelfs psychologische en psychosociale zorg. Het doel van dit team is om zowel de fysieke als de mentale gezondheid van de leerlingen te waarborgen, alsmede te ondersteunen in wat de schoolwet omschrijft als ‘een leven lang plezier in leren’. De schoolverpleegkundige neemt vanaf de förskoleklass de taken over van het consultatiebureau en zal je kind dus voorzien van periodieke check ups en eventueel benodigde vaccinaties. Uiteraard heb je hier als ouder iets over te zeggen en mag je ook aanwezig zijn bij de controles. Daarnaast worden de jongere leerjaren periodiek voorzien van een fluorbehandeling voor de tanden, wanneer je hier als ouder geen bezwaar tegen hebt. Bezeert je kind zich tijdens het buitenspelen? Dan is daar de schoolverpleegkundige die het meteen even beoordeelt. Pleister erop, verbandje erom, aai over de bol? Of is er toch een bezoekje aan een dokter nodig? Je krijgt als ouders in principe altijd wel een belletje als er meer nodig is dan een pleister. Toevallig werd ik zojuist nog gebeld dat onze oudste vandaag met een verband om haar hand naar huis zou komen na een val van de schommel, met bijbehorende adviezen voor als ze er toch meer last van zou krijgen. Prima geregeld.

Schoolvervoer in Zweden

Zweden is ongeveer 11 keer zo groot als Nederland, maar telt veel minder inwoners. Waar er in Nederland momenteel ruwweg 6500 basisscholen zijn, zijn dat er in Zweden ongeveer 4500. Je kunt je voorstellen dat de afstand tussen waar je woont en waar je naar school gaat vaak een stuk groter is. Een vraag die dan al snel gesteld wordt is: Hoe komen al die kindertjes op school?

In Zweden wordt er schoolvervoer geregeld door de gemeente (kommun) waarin je woont. Door die gemeente wordt duidelijk gecommuniceerd in welke gevallen je recht hebt op schoolvervoer (vaak schoolbus) en hoe en wanneer je dat dient aan te vragen. Het recht op schoolvervoer heeft vaak in eerste instantie te maken met de afstand tussen thuis en school en in onze gemeente is bijvoorbeeld de regel dat wanneer je verder dan 2km van school woont, je een aanvraag kunt doen hiervoor. Let op! Dit geldt enkel wanneer je kind naar de door de gemeente aangewezen school gaat. Kies je een andere school, dan is de gemeente niet verplicht om daar vervoer voor te organiseren. Hier bestaan uitzonderingen op, maar de Zweden zijn in algemeenheid niet dol op het maken van uitzonderingen dus ga er niet bij voorbaat vanuit dat dit zal lukken. Het zelf naar school brengen van je kinderen mag uiteraard altijd, het door de gemeente georganiseerde schoolvervoer is niet verplicht. Wanneer je kind gebruik maakt van het georganiseerde schoolvervoer, heeft het in principe geen recht op buitenschoolse opvang. De meeste schoolbussen vertrekken direct na school, dus dan is dit ook niet nodig. Soms zijn er schoolbussen die wat later vertrekken, omdat oudere leerjaren langer school hebben. Je kind heeft dan wel recht op buitenschoolse opvang in de tijd dat het op de bus wacht.

Wat wij zelf hebben ervaren als onhandig is dat wanneer je kind gebruik maakt van het schoolvervoer, het niet zo gemakkelijk bij een ander kind kan gaan spelen na school wanneer dat kind wél een uurtje gebruik maakt van naschoolse opvang. Andersom werkt het gemakkelijker: wanneer je kind met de schoolbus naar huis gaat en een vriendje mee wil nemen, dan kan dat in principe altijd mits er plek is in de bus. Het kan zo zijn dat je dit van tevoren aan de buschauffeur moet laten weten. Een ander nadeel van de schoolbus vonden wij dat er een marge van een halfuur kan zijn waarin de bus aankomt bij de thuishalte en je als ouder verantwoordelijk bent voor je kind zodra het uit de bus stapt. Met kleine kinderen houdt dat dus in dat je ze bij de halte moet ophalen (in ons geval aan de overkant van een provinciale weg) en dat je dus vaak een halfuur bij de bushalte staat te wachten. Geen straf als het buiten 25 graden is, maar met -25 graden waren we daar iets minder enthousiast over.

Het Zweedse onderwijssysteem: schoolmaaltijden

Zoals ik ook al schreef in mijn eerdere blog over kinderen die in Zweden naar de förskola gaan, krijgen ook kinderen die naar de basisschool gaan elke dag een warme lunch aangeboden. Dit is een belangrijk deel van het Zweedse onderwijssysteem, waarbij de overheid in principe verantwoordelijk is voor de voeding van de kinderen op scholen. De kinderen gaan met de hele klas om dezelfde tijd lunchen en hebben daarna lang de tijd om buiten te spelen voordat ze weer binnen aan de slag gaan. Ook wanneer er uitstapjes zijn naar een museum, theater of bos wordt er lunch geregeld door school. Veel kinderen nemen wel een kleine snack mee voor tijdens de vele momenten dat ze buitenspelen, bijvoorbeeld fruit, rijstwafels of zelfs een boterham. Wat heel bijzonder is en een groot verschil met Nederland, is dat het eten van een boterham niet als een volwaardige lunch wordt gezien, maar eerder als een tussendoortje. Dit zie je ook terug in de buitenschoolse opvang (fritids), waar ze na school vaak beginnen met een tussenmaaltijd (mellanmål of populair afgekort mellis). Deze maaltijd bestaat vaak uit boterhammen en crackers met beleg of yoghurt met muesli, maar het komt ook wel eens voor dat er hotdogs gegrild worden. Er zijn altijd vegetarische opties beschikbaar en ook met allergieën wordt rekening gehouden (vaak is hiervoor wel een doktersverklaring benodigd).

Buitenschoolse opvang in Zweden

In Zweden is de buitenschoolse opvang (fritids) uitzonderlijk goed geregeld en toegankelijk voor kinderen van ongeveer 6-13 jaar oud (vanaf de förskoleklass t/m leerjaar 6). Het principe is een beetje hetzelfde als de voorschool (förskola): Als beide ouders aan het werk zijn (of studeren, of ziek thuis zijn) mag een kind aanwezig zijn op de buitenschoolse opvang. Is één van de ouders vrij, dan is het kind daar dus niet. De openingstijden van de buitenschoolse opvang zijn vaak heel ruim, in onze gemeente van 6 uur in de ochtend tot 6 uur in de avond. Breng je je kind vroeg in de ochtend, krijgt het daar ontbijt. Ook het eerdergenoemde mellanmål is inbegrepen. Voor buitenschoolse opvang moet je betalen, in tegenstelling tot het schoolvervoer. De bijdrage die je zelf moet doen aan de fritids is heel laag, zo’n 1-2% van je gezinsinkomen per kind.

De activiteiten die er georganiseerd worden door de medewerkers van de buitenschoolse opvang zijn heel gevarieerd. Het behoeft weinig uitleg dat er heel veel buiten gespeeld wordt, maar ook binnen worden talloze (creatieve) activiteiten ontplooid. Wij ontvangen elke week een weekplanning voor de buitenschoolse opvang, dus zijn als ouders altijd goed op de hoogte. In schoolvakanties is de fritids gewoon geopend, maar er worden soms wel extra uitstapjes gedaan: naar een meer met een strandje om een middag te zwemmen, naar het bos, theater of een speeltuin. In de wintervakanties komt het zelfs weleens voor dat ze gaan skiën in een nabijgelegen skigebied. Aan deze uitstapjes kunnen altijd alle kinderen meedoen en het kost je als ouders niets.

Speciaal- en aangepast onderwijs

Er wordt maar heel sporadisch gebruik gemaakt van speciaal basisonderwijs in het Zweedse onderwijssysteem. In het hele land zijn maar 10 scholen aangemerkt als ‘speciale basisschool’, en die zijn dan toegankelijk voor kinderen met een visuele- dan wel auditieve beperking (eventueel in combinatie met ernstige leerproblematiek). Wat op meer plekken voorkomt, is een ‘aangepaste basisschool’. Hier kunnen kinderen onderwijs genieten die een functioneringsbeperking hebben en niet de leerdoelen van het reguliere onderwijs zullen kunnen behalen. Er is in het aangepaste basisonderwijs veel aandacht voor elke leerling afzonderlijk en diens mogelijkheden en beperkingen. Er kunnen vakken gegeven worden die in het reguliere onderwijs aan bod komen, maar dat is niet voor elke leerling passend. Er zijn dan ook andere leerwegen die zich richten op het deelnemen aan de maatschappij en het zelfstandig doen van dagelijkse taken. De evaluatie van de leerlingen met de ouders verloopt, evenals het reguliere onderwijs volgens ontwikkelingsgesprekken die twee keer per jaar plaatsvinden. Het spreekt voor zich dat er nauw contact is tussen de ouders/verzorgers en de school. Het vervolg na het afronden van het aangepaste onderwijs kan heel verschillend zijn. Sommige leerlingen zullen een werkopleiding kunnen volgen, maar voor anderen is dit niet of beperkt mogelijk. Mocht je hier meer over willen weten omdat dit op jouw gezin van toepassing is en je naar Zweden wilt verhuizen? Neem dan contact op met de gemeente waar je gaat wonen en bespreek het met de gemeentelijke verantwoordelijke voor dit onderwijs. In onze ervaring zijn dergelijke gemeentefunctionarissen heel behulpzaam en zullen ze je helpen waar nodig.

Dan nog de andere zijde van het speciaal onderwijs: Waar er in Nederland steeds meer scholen zijn die inzien dat ook de hoogbegaafde leerlingen ander onderwijs nodig hebben, is hier in Zweden (nog) niets voor georganiseerd over het algemeen. Er wordt wel steeds meer geconstateerd dat deze leerlingen ongelukkig zijn in het onderwijs en zelfs uitvallen, maar speciale scholen zijn er (nog) niet. Of in elk geval heb ik ze niet kunnen vinden. De meeste Zweden leven nog in de veronderstelling dat ze deze leerlingen kunnen helpen in het reguliere onderwijs, waar ook het versnellen maar sporadisch ingezet wordt. Dit durf ik gerust te wijten aan de Jantelagen (wet van Jante), een soort van sociale gedragscode die in Scandinavië geldt en waarbij het absoluut niet in orde is om je hoofd boven het maaiveld uit te steken. Er zijn echter ook leerkrachten die wél inzien wat er nodig is. Ik zal op dit thema uitgebreid ingaan in een latere blog, dus houd onze socials in de gaten als je hier meer over wilt weten!

Moedertaalonderwijs in Zweden

Een groot deel van de bevolking in Zweden is niet in Zweden geboren, zo’n 20 procent. Omdat een moedertaal een belangrijk deel is van de identiteit en zorgt voor het hele denken, communiceren en leren, is er geconstateerd dat mensen belang hebben bij onderwijs in hun moedertaal. Dit is in theorie beschikbaar voor alle leerlingen die naar de basisschool gaan. In praktijk is het zo dat er per gemeente bepaald kan worden wanneer de men verplicht is dit onderwijs te organiseren. In ons geval is het de bedoeling dat er minimaal 5 kinderen (in de basisschoolleeftijd) met een bepaalde moedertaal aangemeld moeten zijn bij de gemeente alvorens er moedertaalonderwijs georganiseerd gaat worden en er een vacature gesteld wordt voor een leerkracht. Het benodigde aantal leerlingen kan dus afwijken, afhankelijk van waar je gaat wonen. Er zijn regio’s in Zweden waar bijvoorbeeld heel veel mensen wonen die uit Nederland afkomstig zijn en waarschijnlijk is het moedertaalonderwijs voor Nederlands daar goed geregeld. In het gebied waar wij wonen is dit (nog) niet het geval en is dit onderwijs niet beschikbaar op dit moment. Mocht je nog een regio zoeken om naartoe te verhuizen met je schoolgaande kinderen, check Ljusdals kommun. Kunnen we mooi samen op zoek naar het moedertaalonderwijs Nederlands 😉

Handige weetjes voor ouders van schoolgaande kinderen in Zweden

Zoals je ziet zijn en gaan er in het Zweedse onderwijssysteem nogal wat dingen anders dan in het Nederlandse schoolsysteem. Hieronder nog een paar laatste dingen die je als ouder gaan opvallen en die indirect ook met naar school gaan in Zweden te maken hebben.

Speelafspraakjes in Zweden

Het gebeurt uiteraard wel dat kinderen in Zweden met elkaar afspreken na school, maar gezien de praktische hindernissen (afstand/schoolbus/buitenschoolse opvang) gebeurt dit een stuk minder dan in Nederland. Het is ook niet zo dat alle ouders in groepjes gezamenlijk op hun kind staan te wachten na school, dus ook het administratieve deel van het afspreken, het feitelijk plannen van een moment, wordt daardoor een stuk lastiger. Daarnaast zijn de Zweden van nature op zichzelf en wanneer je hierheen emigreert zal het lastig zijn om ‘er tussen te komen’. Je kunt dat op vele manieren aanpakken als je kind toch aangeeft dat het na school wilt afspreken, maar dit is hoe wij het deden: Onze oudste gaf aan dat ze binnenkort na school wilde afspreken met een klasgenootje. Ik gaf haar een briefje mee, met daarop de tekst dat ze graag met kind X wilde afspreken en dat als het betreffende kind dat ook wilde, zijn ouders mij even een berichtje moesten sturen. Telefoonnummer bijgevoegd natuurlijk en het kind ging blij naar school, gaf het briefje aan het kind die het op diens beurt weer aan papa of mama gaf. 9 van de 10 keer resulteerde dit in een speelafspraak. Daarna heb je elkaars nummer en wordt het gemakkelijker. Onlangs heeft er zelfs een logeerpartijtje plaatsgevonden hier, heel erg on-Zweeds. Deze manier van contact leggen lijkt voor Nederlanders omslachtig, maar past juist weer erg goed bij de afstandelijke aard van de Zweden.

Trakteren op de Zweedse basisschool

Het trakteren zoals dat in Nederland gebeurt met kinderverjaardagen, bestaat in Zweden niet. Niet op school, niet op sportclubjes of scouting. Gewoon niet. Verjaardagen worden wel degelijk gevierd, ook in de klas. Maar zonder traktaties. En eigenlijk moet ik zeggen dat ik dat héérlijk vind; er is geen stille trakteerwedstrijd over wie de mooiste en beste traktatie heeft, er hoeft niets last minute gefabriceerd te worden omdat je er toch weer te laat aan bent begonnen en ook geen net-niet alternatief bedacht voor de klasgenootjes met allergieën. Wel worden er kinderfeestjes gegeven (met voor Nederlandse begrippen veel te veel snoep, ik kan er nog steeds niet over uit), dus nodig al je nieuwe Zweedse vriendjes uit en vier je feest!

Er is geen slecht weer, enkel slechte kleding

Met de vele buitenactiviteiten is het belangrijk dat je kind de juiste kleding heeft wanneer het naar school gaat. In het eerste jaar was dat voor ons heel erg zoeken, want wanneer wissel je de snowboots om voor (gevoerde) laarsjes? Wanneer is een regenbroek benodigd en wanneer moet die gevoerd zijn? Wanten en muts? Die gaan veel vaker mee naar school dan dat je in Nederland zou doen met exact hetzelfde weer. We hebben geleerd om ook vooral goed om ons heen te kijken wat de rest van de kindjes aan heeft. En weet je het niet zeker? Geef dan toch maar die regenbroek of die muts mee in de rugtas, want je kunt er beter mee verlegen zitten dan om verlegen. In Zweden zul je dan ook vaak de aantekening ‘kläder efter väder‘ tegenkomen in de communicatie van school naar ouders, wat concreet gewoon inhoudt dat je je moet kleden naar het weer. En de vertaling hiervan voor Nederlanders: kleed je naar het weer en neem wat extra kleding mee die je in Nederland niet mee zou nemen.

 

 

Heeft deze blog je geholpen meer inzicht te krijgen in het Zweedse onderwijssysteem? Laat het me weten! Mis je nog iets in deze blog? Laat het me ook weten. Er staan nog een aantal blogs in de planning over het emigreren met kinderen naar Zweden, maar mocht je over een specifiek onderwerp meer informatie willen dan laat van je horen! Goede ideeën zijn altijd welkom 🙂